Η Ζωφόρος

Ετυμολογικά η λέξη προέρχεται από το ουσιαστικό ζωή και το ρήμα φέρω. Αρχιτεκτονικά εννοούμε μια συνεχόμενη ταινία γεμάτη από παραστάσεις ανθρώπων και ζώων σε κίνηση, η οποία κοσμούσε τους ναούς ιωνικού ρυθμού. Η τοποθέτηση της ζωφόρου στον Παρθενώνα, που είναι ένας ναός δωρικού ρυθμού, αποτελεί την μοναδική εξαίρεση στην αρχαία ελληνική αρχιτεκτονική. Η ζωφόρος αποτελεί τμήμα της ανωδομής του ναού και βρίσκεται κοντά στην μαρμάρινη οροφή. Οι παραστάσεις της αποδίδονται σε χαμηλό ανάγλυφο, δε προεξέχουν δηλαδή αισθητά. Τα πλούσια χρώματα και τα μικρά μεταλλικά εξαρτήματα στις μορφές καθιστούσαν την όλη σύνθεση εντυπωσιακή. Η ζωφόρος αναπαριστά την πομπή των Παναθηναίων, στην οποία έμμεσα προβάλλεται το δικαιότερο πολίτευμα που μπορεί ποτέ να υπάρξει, η Δημοκρατία. Η πλοκή του όλου θέματος, διαμέσου των μορφών της σύνθεσης ξεδιπλώνεται στα 160 συνολικά μέτρα της ζωφόρου. Στη πομπή συμμετείχαν άνδρες, γυναίκες, ιππείς, ζώα που προορίζονταν για θυσία, ιέρειες με τα ιερά τους σκεύη και, βέβαια, οι θεοί του Ολύμπου οι οποίοι παρακολουθούσαν την πομπή.

Στη ζωφόρο της βόρειας πλευράς εικονίζονται 60 ιππείς να διαγωνίζονται στο αγώνισμα των αποβατών. Το αγώνισμα αυτό τελούταν κατά την διάρκεια της γιορτής των Παναθηναίων και είχε καθιερωθεί σύμφωνα με τον μύθο, από τον τοπικό ήρωα Εριχθόνιο. Τέθριππα άρματα που το πλήρωμά τους αποτελούν ένας οπλίτης και ένας ηνίοχος, συναγωνίζονται στο τρέξιμο. Ακολουθεί η στιγμή της θυσίας. Μπροστά βρίσκονται τα ζώα που πρόκειται να θυσιαστούν, τέσσερα βόδια και τέσσερα κριάρια με τους ανθρώπους που τα συνοδεύουν. Στη πομπή συμμετέχουν επίσης άνδρες που κρατούν κλαδιά ελιάς, αγγεία με νερό και λεκάνες προσφορών, καθώς επίσης και μουσικοί.

Δέκα ομάδες από έξι ιππείς η καθεμία συμμετείχαν στην πομπή που εικονίζεται στη νότια πλευρά της ζωφόρου. Ακολουθούν τα δέκα άρματα και η πομπή της θυσίας η οποία στη σύνθεσή της είναι παρόμοια με αυτή στη βόρεια πλευρά, με την διαφορά ότι εδώ, τα βόδια που πρόκειται να θυσιαστούν είναι δέκα. Η πομπή αρχίζει με τον τελετάρχη, ο οποίος εποπτεύει τους αγώνες.

Στην ανατολική, «θεϊκή», πλευρά της ζωφόρου, παριστάνονται οι θεοί καθιστοί σε σκαμνιά, γιατί προφανώς έτσι μόνο θα χωρούσαν, δεδομένου του ύψους τους, στη ζωφόρο. Στην ζωφόρο της ανατολικής πλευράς, επειδή είναι η ιερότερη από τις πλευρές του ναού, δεν εικονίστηκαν καθόλου μορφές ζώων, ενώ είναι και η μοναδική πλευρά στην οποία εικονίζονται γυναίκες. Η παράδοση του πέπλου που αποτελεί και την κορύφωση της τελετουργίας της πομπής εικονίζεται στο κέντρο, πάνω ακριβώς από την είσοδο του ναού. Το πέπλο κρατούν ο Ιερεύς με ένα αγόρι. Στη σκηνή συμμετέχει και μία ιέρεια με δύο ακόμη μικρότερες γυναικείες μορφές. Δεξιά και αριστερά του πέπλου εικονίζονται οι θεοί, καθιστοί, και ανάμεσά τους η Ίρις όρθια, πίσω από την Ήρα. Ανάμεσα στους θεούς και την πομπή βρίσκονται και οι ήρωες της Αττικής, έξι δεξιά και τέσσερις αριστερά, από τους οποίους πήραν το όνομα τους οι φυλές των Αθηνών.

Στα δύο άκρα της ζωφόρου της δυτικής πλευράς του ναού εικονίζονται δύο τελετάρχες, ένας στο κάθε άκρο. Όλη η υπόλοιπη ζωφόρος αναπαριστά τους Αθηναίους να πανηγυρίζουν στη γιορτή των Παναθηναίων. Τα πρόσωπα και τα ζώα που συμμετέχουν στην πομπή, σε σχέση με τις ζωφόρους των άλλων πλευρών, είναι σαφώς λιγότερα. Στις σκηνές αυτές συμμετέχουν έφιπποι νέοι και άλλοι που προετοιμάζονται να ιππεύσουν.